სასულიერო პირთა ზედა სამოსის კვლევის საკითხები (ჩოხა)
საკვანძო სიტყვები:
ზედა სამოსი, ჩოხა, კაბა, კვართი, ვოსარ, ჯუბა, უბიანი ჩოხაანოტაცია
კაცობრიობის კულტურის ისტორიაში ტანსაცმლის დამზადება-გამოყენება უძველესი და მნიშვნელოვანი მონაპოვარია. იგი ოდითგანვე ასრულებდა სოციალური ნიშნის როლს. სხვადასხვაგვარად იმოსებოდნენ საზოგადოების მაღალი და დაბალი წრის წარმომადგენლები, სასულიერო პირები, მეომრები.
ტანსაცმლის ძირითადი ტიპები ისტორიულად იქმნებოდა სამეურნეო-ყოფითი, რელიგიური, სოციალურ-წოდებრივი და ეთნიკური ნიშნის მიხედვით. ჩვენთვის საინტერესოა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის სასულიერო პირთა სამოსი, რომლითაც იმოსებოდნენ წარსულში და რა სახით მოაღწია მან დღემდე, როგორი იყო სამოსის ელემენტების
კონსტრუქციული თავისებურებები, რა მასალებით მუშავდებოდა და ფორმდებოდა ის.
მსოფლიო მართლმადიდებელი ეკლესიის სასულიერო პირთა სამოსის ფორმებს მოეპოვებათ საერთო ნიშნები, რაც გამომუშავებულია ხანგრძლივი, მჭიდრო სულიერი და კულტურულ-ისტორიული ურთიერთობის საფუძველზე „არქიჰიერატიკონის“ მიხედვით, საზიარო ფონდის ასეთი ელემენტებია: სტიქარი, ფილონი, გინგილა, ოლარი, ენქერი, ომფორი, ბისონი, მუხლთა საფენი და სხვ. თუმცა, ეს არ გამორიცხავს ქართული მართლმადიდებელი ეკლესიის სასულიერო პირთა სამოსში თვითმყოფადი ელემენტების არსებობას.
ქართული წერილობითი წყაროების მიხედვით, სასულიერო პირთა შესამოსელის ნაწილების შემდეგ ტერმინებს ვხვდებით: ოლარი, კუართი, საბეჭური, ჩოხა, სამხარი, კუნკული, სქემა, მოწესეთა სამოსელი, კუართ-ფილონი, ომფორი, პალეკარტი და სხვ.
ტერმინთა უმეტესობა დღესაც სასულიერო პირთა სამოსის ნაწილებს აღნიშნავს, ზოგმა კი დროთა განმავლობაში ან მნიშვნელობა შეიცვალა, ანდა სულაც გაქრა სასულიერო პირთა
სამოსის კომპლექტიდან. ჩამოთვლილი ტერმინებიდან ჩოხა და კუნკული მონაზონის სამოსის, დანარჩენები კი მღვდელმოძღვართა შესამოსლის ნაწილებს შეადგენენ.
მიზეზთა გამო მე-19 საუკუნიდან ღვთისმსახურთა სამოსის კომპლექტიდან დაიკარგა
უმნიშვნელოვანესი და უძველესი ელემენტი ჩოხა, რამაც განაპირობა ჩვენი დაინტერესება აღნიშნული საკითხით.
ტერმინი ჩოხა ქართულ წერილობით წყაროებში IX საუკუნიდან გვხვდება. ჩვენ მიერ მოკვლეული მასალებიდან ირკვევა, რომ ადრეფეოდალური პერიოდიდან, კერძოდ, მე-9 საუკუნიდან მე-18 საუკუნის ჩათვლით, იგი ორივე სქესის, ბერმონაზონთა, ზედა სამოსის და საჩოხე შალის აღმნიშვნელი ტერმინი იყო. მოგვიანებით ეს ტერმინი გვევლინება საერო პირთა
ჩაცმულობის აღმნიშვნელადაც.
ჩატარებული კვლევის საფუძველზე აღვადგინეთ სასულიერო პირთა ზედა სამოსის – ჩოხის – ესკიზი და შევიმუშავეთ მისი კონსტრუქცია.
წყაროები
ბატონიშვილი 1941 – ვახუშტი ბატონიშვილი, „აღწერა სამეფოსა საქართველოსა“, (საქართველოს გეოგრაფია), თსუ.
ბეზარაშვილი 1974 - ბეზარაშვილი ციალა, „ქალის სამოსელი აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთში“, გამომცემლობა „მეცნიერება“, თბილისი.
ბეზარაშვილი, ჯალაბაძე 1988 - ბეზარაშვილი ციალა, ჯალაბაძე გიორგი, ქართული ხალხური ტანსაცმელი, გამომცემლობა „მეცნიერება“, თბილისი.
კაკაბაძე, 1913 - „თავგადასავალი იესე ოსეს შვილისა“. ს. კაკაბაძის გამოცემა, ტფილისი.
ორბელიანი 1949 - სულხანსაბა ორბელიანი, „სიტყვის კონა ქართული, რომელ არს ლექსიკონი“, საქართველოს სსრ სახელმწიფო გამომცემლობა, თბილისი.
სოხაძე 1974 – Сохадзе А.К., Типы грузинской верховной одежды Чоха, ареал их распространения и термины, აკად. ს. ჯანაშიას სახ. სახელმწიფო მუზეუმის მოამბე XXX-В, თბილისი.
ქართული პროზა 1982 – ქართული პროზა, წიგნი I, გამომცემლობა „საბჭოთა საქართველო“, თბილისი.
ყაუხჩიშვილი, 1955, – ყაუხჩიშვილი სიმონ, “ქართლის ცხოვრება“ ტ. I, თბილისი.
ციციშვილი, 1954 – ციციშვილი ივანე, “მასალები ქართული ჩაცმულობის ისტორიისათვის”. გამომცემლობა “ხელოვნება”, თბილისი.
ჯავახიშვილი 1930 – ჯავახიშვილი ივანე, „საქართველოს ეკონომიური ისტორია“, წიგნი I, გამომცემლობა “ქართული წიგნი”, ტფილისი.
ჯავახიშვილი 1962 – ჯავახიშვილი ივანე, „მასალები ქართველი ერის მატერიალური კულტურის ისტორიისათვის” IIIIV, საქ. მეცნ. აკადემიის გამომცემლობა, თბილისი.
